اهمیت تست آب

در آکواریوم های آب شور مرجانی

این مطالب بر پایه مقاله The importance of testing reef aquarium water که در سال ۲۰۱۶ توسط مایکل پالتا در سایت Reef Builders به روز رسانی شده است بر اساس شرایط بازار آکواریوم ایران ترجمه و از نوع تالیف شده است. که انگیزه اصلی نویسنده آن برای نگارش این مقاله عدم قضاوت در رابطه با ساختار و پارامتر های آب از روی ظاهر آن بوده که متاسفانه این عملکرد رایج در بین بیشتر آکواریوم داران نیمه حرفه ای باعث بروز مشکلات بسیار زیادی در رابطه با نگهداری از انواع آکواریوم ها بخصوص آکواریوم های مرجانی می گردد.

داستانی که در ادامه آورده شده است بر اساس تجربه شخصی نویسنده اصلی بیان شده است “در اولین جلسه از کلاس بیوشیمی استاد کلاس دو ظرف پر از مایع کاملا یکسان و شفاف را به کلاس آورده و در جلوی چشم دانشجویان یک کرم را درون ظرف اول می اندازد. کرم به راحتی درون ظرف حرکت کرده و بعد کرم را از ظرف اول خارج کرده و به درون ظرف دوم می اندازد. کرم در کمال شگفتی شروع به حل شدن در مایع می کند. با توجه به اینکه ظرف اول حاوی آب خالص و ظرف دوم حاوی الکل خالص بود است این فرایند ناخوشایند اتفاق افتاده است که استاد در واقع قصد داشته با این روش به دانشجویان خود آموزش دهد که به هیچ عنوان نمی توان از ظاهر یک محلول آبی به وضعیت و محتوای آن از نظر شیمیایی و بیو شیمیایی پی برد.”

شما نمی توانید با نگاه کردن به یک مایع به محتوای آن پی ببرید!

در جواب این پرسش باید گفت: متاسفانه بیشتر ما، تصور می کنیم که می توانیم با نگاه کردن به وضعیت آب به شرایط آن در آکواریوم خود پی ببریم. اغلب نگهدارندگان آکواریوم از مردن مرجان ها و ماهیان به خصوص ماهیان و مرجان هایی که تازه وارد آکواریوم خود نموده اند صحبت می کنند، در حالی که مرجان های قدیمی آنها از وضعیت نسبتا خوبی برخور دارند. بعضی دیگر از شکوفایی جلبکی در آکواریوم خود شکایت می کنند. زمانی که از وضعیت آب آنها سوال کنید اغلب آنها می گویند وضعیت آب عالی است و یا می گویند ظاهر آب خوب است. اما لازم است به این نکته توجه داشته باشید که وضعیت ظاهری آب و مرجان های قبلی شما که به مرور با شرایط موجود در آکواریوم شما خو گرفته اند با وضعیت گونه های جدید معرفی شده می تواند بکلی متفاوت باشد. لازم به ذکر است که مناسب بودن و یا بی کیفیت بودن وضعیت آب مخزن شما تنها با انجام دقیق آزمایشات آب به صورت دوره ای قابل تشخیص است و این وضعیت نسبت به نوع و ساختار دکور و اجزاء هر آکواریوم و با آنالیز مقادیر بدست آمده از هر آزمایش قابل بیان می باشد. در نظر داشته باشید که هر نوع آکواریوم با توجه به ساختار و نوع گونه های درون آن باید دارای شرایط و پارامترهای فیزیکی و شیمیایی خاصی باشدکه فقط با بیان عددی هر مقدار می توان در رابطه با شرایط آن آکواریوم قضاوت نمود. از طرف دیگر با توجه به پیشرفت تجهیزات نگهداری و اندازه گیری و از سوی دیگر مشخص شدن شرایط بهتر نگهداری برای هر گونه به صورت دائمی مقادیر استاندارد نگهداری توسط متخصصین و شرکتهای تجاری در حال تغییر است که لازم است تمامی علاقه مندان به آکواریوم با مراجعه به سایت ها و مراجع معتبر اطلاعات خود را به روز نمایند.

برای مثال در سال های گذشته مقدار سختی کل برای انواع آکواریوم های آب شور در بازه ۸ تا ۱۲ dKH(درجه سختی کربنات) در نظر گرفته می شده است، اما در تحقیقات جدید و با توجه به امکانات و شرایط جدید این بازه برای آکواریوم های مختلف تغییر کرده و در نهایت تا مقدار ۱۰ dKHکه تنها در آکواریوم های فقط ماهی (Fish only)قابل قبول است و حتی برای آکواریوم های مرجانی با مرجان های SPS(مرجانهای سخت با پولیپ کوچک)که از روش های بسیار جدید بیولوژیک استفاده می کنند این مقدار برابر ۶.۵ و تا حد نهایی ۸ dKHدر نظر گرفته می شود.

جدول زیر مقادیر قابل قبول هر یک از پارامتر ها را در انواع آکواریوم های آب شور نشان می دهد.

نکات زیر به شما در استفاده هرچه بهتر از داده های جدول بالا کمک خواهد کرد.

• ۱-دما به این نکته توجه داشته باشید که تغییرات دمایی می تواند استرس بسیار زیادی را برای آبزیان شما به همراه داشته باشند و لازم است دما به صورت دائم کنترل و به شکلی قابل تنظیم باشد که تغییرات دمایی در هر ۲۴ ساعت تنها به میزان ۱ درجه سانتیگراد باشد. در زمان درمان (در آکواریوم قرنطینه) می توانید میزان دما را تا ۳۰ درجه سانتیگراد افزایش دهید، به صورتی که تنها ۱ درجه در هر ۲۴ ساعت تغییر کند. ثابت نگهداشتن شرایط و حذف عوامل استرس زا در زمان درمان مهمترین و موثر ترین کاری است که می توانید برای ماهیان خود انجام دهید.
• ۲-غلظت در آکواریوم های آب شوری که فقط ماهی نگهداری می کنند به دلیل کاهش فعالیت عوامل بیماری زا در شوری های پایین بهتر است آکواریوم خود را با پایین ترین چگالی ممکن یعنی در حدود 1.022 در دمای ۲۵ درجه سانتیگراد نگهداری نمایید. البته در صورتی که صخره زنده در آکواریوم خود ندارید می توانید این میزان را تا حدود چگالی 1.020 در دمای ۲۵ درجه سانتیگرادکاهش دهید. در گذشته چگالی هایی در حدود 1.018 نیز برای آکواریوم های فقط ماهی نگهداری می نمودند، در نظر گرفته می شد که این موضوع می تواند سلامت ماهیان را در طولانی مدت دچار اختلال نماید.
• ۳-نیترات جزء پارامترهای بسیار مهمی است که آزمایش آن بصورت دوره ای ضروری است. از طرف دیگر با توجه به شرایط آزمایش در کیت ها و دستگاه های مختلف می تواند با خطای بسیار همراه باشد. بنابراین لازم است آزمایش آن با دستگاه و یا کیت تست حرفه ای با دقت بسیار بالا و کمترین خطا انجام شود. توجه داشته باشید اندازه گیری نیترات با استفاده از کیت های تست معمولی برای آکواریوم های مرجانی حرفه ای با مرجان های سخت پولیپ کوتاه(SPS) و مرجانهای خاص و حساس بسیار کار غیر حرفه ایی بوده و لازم است از دستگاه های مختلف فتومتر مثل فتومتر های شرکت Hanna برای این قبیل آزمایشها استفاده شود. در این آکواریومهای مرجانی اندازه گیری دقیق پارامتر ها و همچنین تغذیه مرجان ها به دلیل پایین بودن منابع نیتروژن و فسفر بسیار حایز اهمیت است.
• ۴-سیلیکات در بیشتر آکواریوم ها بخصوص آکواریوم هایی که فاقد بی مهرگان مصرف کننده سیلیکات مثل اسفنج ها هستند بهتر است در حد پایین نگهداشته شود. اما توجه داشته باشید که در آکواریوم های تپه مرجانی حاوی بی مهرگان خاص نباید میزان سیلیکات کمتر از 0.08میلی گرم در لیتر شود زیرا امکان جذب آن توسط اینگونه موجودات از بین می رود و باعث مرگ آنها خواهد شد.
• ۵-عنصر بور از جمله عناصر بسیار کمیاب در آب دریا است؛ در آکواریوم های مرجانی با گونه های مرجان بسیار خاص و حساس که دارای رنگ دانه های قرمز و بنفش می باشند بسیار با اهمیت است. توجه داشته باشید که در آکواریومی که قصد استفاده از ازون در آن را دارید لازم است این عنصر از آب حذف شود؛ زیرا ازون در ترکیب با این عنصر به برومیدتبدیل شده که بسیار کشنده است و لازم است قبل از مجاورت آن با سایر آبزیان حتما توسط ذغال فعال از آب آکواریومتان حذف شود.
• ۶-مس یکی دیگر از عناصر کمیاب در آب دریا است؛ که البته در آکواریوم های بسیار خاص مرجانی حاوی مرجان های سختبا پولیپ کوتاه((SPS با رنگ های بسیار خاص لازم استبرای تولید رنگ مقادیر بسیار اندکی از آن در اختیار مرجان قرار داده شود که در برخی از محصولات جدید عناصر نادر از جمله محصولات حرفه ایی شرکت Aquaforest این موضوع در نظر گرفته شده است. البته با توجه به دقت تستکیت های موجود و فتومتر های معمول در دسترس اصولا در انواع آکواریوم های آب شور و تپه مرجانی نباید بتوانید آن را تشخیص دهید. این عنصر به عنوان یکی از مهمترین انتخاب ها در درمان انواع بیماری های پوستی می تواند در آکواریوم های قرنطینه و تحت کنترل خاص مورد استفاده قرار بگیرد. البته دوز درمانی می تواند متناسب با نوع داروی استفاده شده متفاوت باشد و در طول درمان لازم است مقدار آن با دقت بسیار بالا اندازه گیری شده و در محدوده مناسب قرار داشته باشد زیرا کاهش میزان آن اثر درمانی را از بین برده وافزایش آن می تواند باعث ایجاد آسیب در بافت های بدن ماهی بخصوص آبشش های آن و در نتیجه تلفات ماهیان شود.

بطور یقین آزمایشهای دوره ای آب مانند رسیدگی های متناوب به آکواریوم مثل قرنطینه کردن ماهیان و نظافت شیشه ها از جمله کار های بسیار سخت و عذاب آور یک آکواریوم است؛ که از طرف دیگر می تواند تاثیر زیادی در موفقیت یک آکواریوم دار در نگهداری از آکواریوم به خصوص آکواریوم های حرفه ای داشته باشد. مهم نیست که سیستم نور پردازی آکواریوم شما از چه برند و کیفیتی برخوردار است و یا بازدهی و توان اسکیمر و فیلترهای شما بسیار عالی و قابل توجه است و یا اینکه مبالغ زیادی برای تکه های مرجان خود در بهترین شرایط ممکن پرداخت کرده اید، هیچ یک از این موارد در صورتی که وضعیت آب آکواریوم شما مناسب نباشد به شما کمک نخواهد کرد و شما به هیچ عنواننخواهید توانست با نگاه کردن به وضعیت ظاهری آب در رابطه با مناسب بودن پارامتر های شیمیایی و فیزیکی آن اظهار نظر نمایید.

کیت های تست و تجهیزات مختلف آزمایش

اندازه گیری پارامتر های آب یقینا یکی از آخرین کارهایی است که ممکنه شما از انجام آن در رابطه با نگهداری از آکواریوم خود لذت ببرید اما انجام آن به صورت مرتب و به شکل صحیح و دقیق بسیار حایز اهمیت است.لذا به این نکته توجه داشته باشید که متاسفانه بیشتر کیت های تست شیمیایی تنها قادر هستند محدوده ای از شرایط پارامتر های شیمیایی آب را برای شما مشخص نمایند. با توجه به توصیه های جدید متخصصین،نگهداری این مقادیر قابل قبول نبوده و لازم است دستگاه و یا کیت های تست متناسب با نوع هر آکواریوم با دقت بیشتری انتخاب و مورد استفاده قرار بگیرند.با بررسیهای بیشترو مطالعه مقاله های متنوع در رابطه با اختلاف پارامترهای اندازه گیری شده درکیتهای مختلف آزمایش آبو تجربه افراد متبحر در بین برند های مختلف به این نتیجه می رسید که شاید لازم باشد برای هر نوع آکواریوم و هرتست خاص از یک برند مشخص استفاده نمایید.

یکی از برجسته ترین کارهای تحقیقاتی که دراین خصوص انجام شد، در سال ۲۰۱۲ توسط دو نفر از علاقه مندان آکواریوم بود که نتایج آن را در قالب مقاله An Attempt to Test, Test Kits در سایت Advanced Aquarist منتشر شده که نتایج آزمایش چندین پارامتر به کمک دستگاهها و کیت های آزمایش مختلف با هم مقایسه شد. نتایج کاملا غیر قابل باور است. متاسفانه در این مقاله مقایسه مربوط به دستگاه های فتومتر مختلف از جمله چکر های شرکت Hanna آورده نشده است و فقط نتایج با دستگاه های سنجش حرفه ای نورسنجی مثل فتومتر های شرکت Hach مقایسه شده است.

شوری یا چگالی

بهترین وسیله برای اندازه گیری میزان شوری و یا چگالی که وابستگی بسیار کمی به دما دارد دستگاه های شوری سنج چشمی یا رفراکتومترها هستند. یک نمونه آب در دمای ۲۳ درجه و با چگالی ۱.۰۲۴ با چند نمونه رفراکتومتر و دستگاه چگالی سنجی Instant Oceanیا Aquarium systemمورد آزمایش قرار گرفت که تنها دستگاه های رفراکتومتر با کیفیت بالا و بدون وابستگی زیاد به دما و طرز استفاده کاربر نتایج درستی را بدست آوردند. اصولا دستگاه های چگالی سنج دارای دقت بالایی نبوده و وابستگی زیادی به دما و نحوه استفاده از دستگاه دارند.

مقایسه تست کیت های مختلف

در جدول زیر مقایسه نتایج چندین نوع از تست کیت های شیمیایی را می توانید با مقدار واقعی نمونه مقایسه کنید:

بر اساس مقاله های مقایسه ای مختلف برخی از نتایج مربوط به دستگاه های چکر Hanna و Hach نیز در جدول زیر آورده شده است.

به نظر می رسد مطمئن ترین روش آزمایش آب در حال حاضراستفاده از دستگاهای فتومتر مختلف از جمله فتومتر های شرکت هانا Hanna است. که به میزان زیادی خطای دید را از نتایج تست کیت ها حذف کرده و با دقت بسیار بالاتری نتایج را برای شما مشخص نماید. البته برای برخی از آزمایش ها مثل کلسیم، سختی، منیزیم و تست های خاص عناصر کمیاب مثل ید و استرانسیم نیز می توانید از محصولات Salifert کمک بگیرید.

تاریخ مصرف

یکی دیگر از نکات مهمی که باید درخصوص کیت های آزمایش بخصوص آنهایی که دارای معرف مایع هستند مدنظر قرار داد تاریخ مصرف درج شده برروی آن ویا قدیمی یا جدید بودن آنها است؛ که می تواند در نتایج آزمایش های شما تاثیرات بسیار زیادی داشته باشد. معرف ها به خصوص معرف های مایع به مرور زمان در مجاورت هوا دچار تغییر خواهند شد و بهتر است به سرعت از آنها استفاده شود. در ضمن همیشه در زمان استفاده از آنها سعی کنید به سرعت درب آنها را بسته و همیشه آنها را در مکانی مناسب حتی الامکان خنک و تاریک قرار دهید تا جلوی تغییرات ساختار شیمیایی آنها را بگیرید.

“برای مثال در حدود سه سال بود که من از یک تست سختی برای اندازه گیری پارامتر های آب استفاده می کردم و همیشه نتایج تست آب بسیار عالی و رضایت بخش بود و در ابتدا وضعیت مرجان ها نیز مناسب به نظر می رسید اما به مرور زمان مرجان ها دچار مشکل شده و از بین رفتند. نمونه آب را به یک مرکز تست آب ارسال کردم و متوجه مشکل در وضعیت سختی آب شدم که دلیل اصلی از بین رفتن تمامی مرجان ها در آکواریوم من بود.” نقل قول مستقیم از نویسنده مقاله اصلی.

دقت کنید که حتی در صورتی که از فرایند و دستگاه ها و تجهیزات تست خود مطمئن هستید و یا با انجام زیاد تست ها به روش های خود برای بدست آوردن نتایج اطمینان دارید لازم است به صورت دوره ای نمونه آب آکواریوم خود را برای سنجش عملکرد خود و تجهیزات خود به یک مرکز با امکانات دقیق تر و مجهز تر ارسال کرده و مقادیر بدست آمده را با نتایج خود مقایسه نمایید.

دوره های اندازه گیری

میزان مجاز تغییرات سختی در آب در حدود ۱ درجه dkH در هر ۲۴ ساعت و یا حدود ۱۷ میلی گرم در لیتر است که در صورت بیشتر شدن این میزان در طول شبانه روز بیشتر مرجان ها از بین خواهند رفت. در حال حاضر در یک آکواریوم حرفه ای با مرجان های خاص بهتر است حتما سختی به صورت روزانه و کلسیم، منیزیم، شوری، نیترات و فسفات به صورت هفتگی آزمایش شود. پارامتر های دیگری مثل استرانسیم، پتاسیم و ید بهتر است به صورت ماهیانه و برخی دیگر از پارامتر ها مثل آهن و مس بهتر است در فواصل زمانی بیشتری مورد بررسی قرار بگیرد (اما توجه داشته باشید که لازم است حتما به صورت دوره ای تمامی این پارامتر ها اندازه گیری شود). برخی از پارامتر ها نیز به صورت روزانه و توسط مونیتور های مربوطه مثل pH، دما و ORP مورد بررسی قرار خواهد گرفت. توجه داشته باشید که میزان شوری در آکواریوم هایی با اندازه کوچک بسیار قابل اهمیت و لازم است به دلیل امکان تغییرات زیاد به صورت روزانه اندازه گیری شود. رعایت تمامی این موارد می تواند تاثیر بسیار زیادی در موفقیت شما در نگهداری از آکواریوم داشته باشد.

در جدول زیر دوره های لازم برای اندازه گیری هر یک از پارامتر های فیزیکی و شیمیایی آب در آکواریوم های مختلف آورده شده است:

نکته دیگر این که بهتر است هر پارامتر خاص در روز یا هفته در یک زمان مشخص از روز مورد آزمایش و بررسی قرار بگیرد. این کار به شما در گرفتن نتایج بهتر از وضعیت آب در آکواریوم کمک خواهد کرد. بیشتر افراد با انجام هر تست نتایج را به عنوان نتیجه مناسب پذیرفته و کار را تمام شده فرض می کنند و تنها در صورتی اقدام به تست دوباره آب می کنند که نتایج بدست آمده غیر منطقی باشد اما بهتر است در هر بار آزمایش بخصوص در رابطه با تست های دوره ای هر تست دو مرتبه انجام شود تا جلوی بروز هر گونه خطا در انجام آزمایشات گرفته شود.

ثبت داده ها

نوشتن و نگهداشتن تمامی داده های اندازه گیری شده به همراه زمان انجام هر تست لازم است که با دقت بالایی انجام شود. بهتر است تمامی داده های در یک فایل اکسل نگهداری شود تا امکان بررسی داده ها در فواصل زمانی مختلف و بررسی روند تغییرات در آکواریوم وجود داشته باشد. از طرف دیگر می توانید در نرم افزار اکسل نمودار مربوط به تغییرات هر پارامتر را نیز بر حسب زمان ترسیم کنید، که به شما امکان بررسی دقیق تر را خواهد داد. نکته دیگر ثبت تمامی رویداد ها و عملکرد ها در آکواریوم بر حسب زمان و تاریخ مربوط به آن است.

رعایت دستوالعمل تست

نکته بسیار مهم دیگر ادعای بیشتر افراد در رابطه با یادگرفتن کامل دستوالعمل هر تست است که اگر چه ممکن است فردی با انجام روزانه برخی از تست ها تمامی مراحل انجام آن را به دقت فراگرفته باشد اما به هر صورت لازم است هر چند وقت یکبار برای یادآوری نکات مهم در فرایند تست دوباره دستوالعمل های مربوطه را به دقت مطالعه نماید و یا حتی در برخی از موارد لازم است که هر چند ماه یکبار دستوالعمل های جدید از سایت شرکت مربوطه گرفته شده و بر اساس تغییرات جدید فرایند تست ها انجام شود. توجه داشته باشید که در رابطه با تست هایی که با فواصل زمانی طولانی از آنها استفاه می کنید لازم است که همیشه قبل از انجام آزمایش تمامی دستوالعمل را به دقت مطالعه نمایید.

بارها و بارها مشاهده شده است که هر کاربری می تواند با انجام یک آزمایش نتایج کاملا متفاوتی را بدست آورد و بعد از بررسی های مختلف مشخص شده که بیشتر کاربران با اعمال روش های شخصی خود حتی به سادگی نگهداشتن یک بطری قطره چکان معرف باعث بروز خطا در انجام آزمایشات خواهند شد. لازم است جهت جلوگیری از اینگونه مسائل تمامی مراحل آزمایش دقیقا مشابه دستوالعمل های ارائه شده از طرف شرکت سازنده و بدون هیچگونه تغییر انجام شود.

برخی از آکواریوم داران به شدت از انجام آزمایش های مختلف بر روی آب شکایت داشته و برای آنها این مسئله به عنوان یکی از بزرگترین سختی های نگهداری از آکواریوم مطرح می شود. اما در حقیقت در زمان نگهداری از آکواریوم های بسیار خاص با گونه های حساس لازم است به صورت دوره ای حتی آب آماده شده برای تعویض آب و یا حتی آب شهری و یا فیلتر شده با انواع فیلتر ها مثل فیلتر های RO مورد آزمایش قرار بگیرد تا از بروز مشکل در آکواریوم جلوگیری شود. اصولا مراکز مختلفی برای ارائه این خدمات وجود دارد از جمله تیم خانه آبزیان با ارائه این گونه خدمات به صورت موردی و یا در قالب کلوپ خانه آبزیان می تواند بار این مسئولیت را از دوش شما بردارد.

تست هایی که آکواریوم داران حرفه ای انجام می دهند

شاید تست آب ساخته شده جهت تعویض آب به نظر غیر معمول بیاید اما تجربه در استفاده از نمک های مختلف نشان داده است که برخی از نمک ها در مواردی دچار اشکال هستند و لازم است این اشکالات قبل از اضافه کردن آب جدید به آکواریوم بر طرف شود. برای نمونه نمک های Instant Ocean دارای مقدار کمی منیزیم هستند و لازم است قبل از اضافه کردن آب به آکواریوم به صورت دستی مقدار منیزیم در آنها اصلاح شود. لازم به ذکر است در تکنولوژی های جدید ساخت نمک که توسط برخی از شرکت ها مثل Reeflowers و Aquaforest از آنها استفاده می شود اصولا این مشکل بر طرف شده است.

حتی در مواردی که شما قصد انتقال گونه های بسیار حساس مرجان به آکواریوم خود را دارید لازم است آب درون کیسه انتقال مرجان را برای مشخص کردن میزان اختلاف بین آب محل نگهداری از مرجان و آب آکواریوم خود مورد بررسی قرار دهید و بر این اساس شما در صورت نیاز زمان بیشتری را برای انتقال و خو دادن مرجان به آکواریوم خود لازم است در نظر بگیرید. در مواردی که میزان اختلاف بسیار زیاد بوده و گونه ی مورد نظر از اهمیت بسیار بالایی برخوردار بوده است دیده شده که برای این منظور حتی تا دو روز زمان برای انتقال در نظر گرفته شده است. که البته اصولا در رابطه با گونه های معمول آکواریومی استفاده از روش قطره ای و در نظر گرفتن زمانی در حدود ۱ تا ۲ ساعت می تواند خطر از بین رفتن نمونه مرجانی شما را تا حد زیادی کاهش دهد.

مورد بسیار خاص دیگری که لازم است به صورت هفتگی در آکواریوم مورد بررسی قرار بگیرد وجود الکتریسیته است که لازم است به کمک یک آمپرمتر در آکواریوم بررسی شود و در صورت مشاهده هر گونه مشکل تمامی بخاری ها و سیم های برقی که در داخل آب و در مجاورت آن قرار دارند بررسی گردند این کار می تواند به شما در رفع مشکل تجهیزات و در نتیجه نجات آکواریوم کمک نماید.

انجام تست های آب به صورت دوره ای و مرتب، همچنین ثبت داده های تست و رویدادها و عملیات انجام شده بر روی آکواریوم می تواند به شکل بسیار موثر و کارآمدی موفقیت شما در نگهداری از انواع آکواریوم ها بخصوص آکواریوم های آب شور مرجانی را تضمین نماید.